Skala dan Jarak

 

Dengan mempelajari skala dan jarak kita dapat menentukan nisbah jarak dalam peta dengan jarak sebenar di atas permukaan bumi. Pengetahuan tentang skala dan jarak juga penting untuk membuat perancangan terutamanya pergerakanyang melibatkan kos dan masa.

 
1.1  Skala
 
1. Skala ialah nisbah antara jarak pada peta dengan jarak sebenar di permukaan bumi.
 
2. Jarak pula ialah ukuran dekat atau jauh di antara dua tempat.
 
3.  Skala terbahagi kepada tiga jenis iaitu skala penyata, skala lurus, dan skala warisan.
 
  Skala Penyata  
     
 
  • Skala ini dinyatakan dalam perkataan.
  • Sebagai contoh, \(1\,\text{cm}\) mewakili \(1\,\text{km}\).
  • Bermakna sebarang jarak sepanjang \(1\) sentimeter pada peta mewakili \(1\) kilometer di permukaan bumi.
 
     
 
  Skala Lurus  
     
 
  • Skala ini dikenal sebagai skala linear atau skala garisan.
  • Dilukis dalam satu garisan dan dibahagikan kepada beberapa bahagian yang sama jaraknya.
  • Skala ini terbahagi kepada dua iaitu skala lurus mudah dan skala lurus penuh.
 
     
 
  Skala Wakilan  
     
 
  • Skala ini dinyatakan dalam bentuk nisbah atau pecahan.
  • Sebagai contoh, \(1: 50 \,000\) disebut \(1\, \text{nisbah}\, 50 \,000\).
  • Bermakna angka \(1\) merupakan unit asas peta manakala angka selepasnya merupakan unit di permukaan bumi.
 
     
 
1.2  Jarak
 
1.  Jarak ialah ukuran jauh antara satu tempat dengan satu tempat yang lain.
 
2.  Terdapat dua jenis jarak, iaitu:
 
Jarak Mutlak Jarak Relatif

Merupakan jarak tetap dan tidak berubah

Jarak yang tetap dan tidak berubah-ubah mengikut cara perjalanan

Jarak mutlak diukur dalam unit meter atau kilometer

Diukur dari segi masa dan kos

 
 

Berdasarkan rajah di atas,

  • Jarak di antara rumah Amsyar ke sekolah ialah \(2\) kilometer.
  • Jika Amsyar berjalan kaki ke sekolah, masa yang diambilnya ialah 30 minit, sekiranya Amsyar menunggang basikal perjalanannya dikurangkan kepada 20 minit dan jika Amsyar menaiki bas, perjalanannya hanya \(6\) minit.
  • Dengan berjalan kaki atau berbasikal, Amsyar tidak perlu mengeluarkan kos tetapi jika di menaiki bas dia perlu membayar \(40\) sen.
 

Jadual 1: Jarak di antara sekolah dengan rumah Amsyar.

 
Perkara Amsyar

Jarak mutlak

\(2\,\text{km}\)

Jarak relatif

Jarak berdasarkan masa:

  • Berjalan kaki
  • Menunggang basikal
  • Menaiki bas

Jarak berdasarkan kos:

  • Berjalan kaki
  • Menunggang basikal
  • Menaiki bas

 

 

  • 30 minit
  • 20 minit
  • 6 minit

 

  • -
  • -
  • 40 sen
 
1.3  Menentukan Jarak Sebenar 
 

1.3.1  Mengukur jarak sebenar dengan menggunakan skala penyata.

 
 

Langkah 1 - tandakan X di rumah Emy dan X di sekolah.

 
Langkah 2 - lukis satu garisan lurus yang menyambungkan kedua-dua tanda X tersebut.
 
Langkah 3 - Letakkan pembaris pada garisan yang telah dilukis dan ukur jaraknya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah \(4\) km
  • Skala peta ialah \(1\) cm mewakili \(1\) km
  • Jarak sebenar di antara rumah Emy dengan sekolah ialah \(4 \times 1\,\text{km} = \,4\,\text{km}\)
 
     
 

1.3.2  Mengukur jarak lurus menggunakan skala lurus.

 
 
Langkah 1 - Tandakan X pada simpang tiga Kampung Rakit dan simpang tiga Kampung Papan.
 
Langkah 2 - Letakkan kedua-dua hujung jangka tolok pada kedua-dua tanda X tersebut.
 
Langkah 3 - Pindahkan jangka tolok ke atas skala lurus peta dan lihat ukurannya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak di antara Kampung Rakit dengan Kampung Papan ialah \(4\) km.
  • Skala peta ialah  \(1\) mewakili \(2\) km.
  • Jarak sebenar di antara Kapung Rakit dengan Kampung Papan ialah  \(4 \times 2 \,\text{km}= 8\, \text{km}\).
 
     
 

1.3.3  Mengukur jarak melengkung menggunakan pecahan wakilan. 

 
 
Langkah 1 - Kenal pasti lokasi yang hendak diukur iaitu dari titik X ke titik Y.
 
Langkah 2 - 
  • Letakkan benang di titik X dan tandakan benang tersebut.
  • Letakkan benang mengikut lengkungan sungai dari titik X  ke titik Y.
  • Tandakan titik Y.
 
Langkah 3 - Rentangkan benang di atas pembaris dan ukur jaraknya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak dari titik X ke titik Y ialah \(5\) cm.
  • Skala peta ialah \(1: 100\, 000\), bermakna \(1\) cm mewakili \(1\) km.
  • Jarak sebenar Sungai Kilim dari titik X ke titik Y ialah \(5 \times 1 \,\text{km} = 5 \,\text{km}.\)
 
     
 
 
1.4  Mengukur Jarak Sebenar Berpandukan Skala pada Peta
 
1.  Jarak tempat-tempat di atas peta boleh ditukarkan kepada jarak sebenar di permukaan bumi dengan berpandukan skala pada peta.
 
2.  Dengan mengikuti langkah-langkah mengukur jarak yang telah dipelajari, dapatlah anda menukarkan jarak tersebut kepada jarak sebenar di permukaan bumi.
 
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak lurus di antara rumah Khairul dengan balai polis ialah 9 cm.
  • Skala: 1 cm mewakili 1 km
  • Jarak sebenar: Jarak sebenar di antara rumah Khairul dengan balai polis ialah 9 × 1 km = 9 km
 
     

Skala dan Jarak

 

Dengan mempelajari skala dan jarak kita dapat menentukan nisbah jarak dalam peta dengan jarak sebenar di atas permukaan bumi. Pengetahuan tentang skala dan jarak juga penting untuk membuat perancangan terutamanya pergerakanyang melibatkan kos dan masa.

 
1.1  Skala
 
1. Skala ialah nisbah antara jarak pada peta dengan jarak sebenar di permukaan bumi.
 
2. Jarak pula ialah ukuran dekat atau jauh di antara dua tempat.
 
3.  Skala terbahagi kepada tiga jenis iaitu skala penyata, skala lurus, dan skala warisan.
 
  Skala Penyata  
     
 
  • Skala ini dinyatakan dalam perkataan.
  • Sebagai contoh, \(1\,\text{cm}\) mewakili \(1\,\text{km}\).
  • Bermakna sebarang jarak sepanjang \(1\) sentimeter pada peta mewakili \(1\) kilometer di permukaan bumi.
 
     
 
  Skala Lurus  
     
 
  • Skala ini dikenal sebagai skala linear atau skala garisan.
  • Dilukis dalam satu garisan dan dibahagikan kepada beberapa bahagian yang sama jaraknya.
  • Skala ini terbahagi kepada dua iaitu skala lurus mudah dan skala lurus penuh.
 
     
 
  Skala Wakilan  
     
 
  • Skala ini dinyatakan dalam bentuk nisbah atau pecahan.
  • Sebagai contoh, \(1: 50 \,000\) disebut \(1\, \text{nisbah}\, 50 \,000\).
  • Bermakna angka \(1\) merupakan unit asas peta manakala angka selepasnya merupakan unit di permukaan bumi.
 
     
 
1.2  Jarak
 
1.  Jarak ialah ukuran jauh antara satu tempat dengan satu tempat yang lain.
 
2.  Terdapat dua jenis jarak, iaitu:
 
Jarak Mutlak Jarak Relatif

Merupakan jarak tetap dan tidak berubah

Jarak yang tetap dan tidak berubah-ubah mengikut cara perjalanan

Jarak mutlak diukur dalam unit meter atau kilometer

Diukur dari segi masa dan kos

 
 

Berdasarkan rajah di atas,

  • Jarak di antara rumah Amsyar ke sekolah ialah \(2\) kilometer.
  • Jika Amsyar berjalan kaki ke sekolah, masa yang diambilnya ialah 30 minit, sekiranya Amsyar menunggang basikal perjalanannya dikurangkan kepada 20 minit dan jika Amsyar menaiki bas, perjalanannya hanya \(6\) minit.
  • Dengan berjalan kaki atau berbasikal, Amsyar tidak perlu mengeluarkan kos tetapi jika di menaiki bas dia perlu membayar \(40\) sen.
 

Jadual 1: Jarak di antara sekolah dengan rumah Amsyar.

 
Perkara Amsyar

Jarak mutlak

\(2\,\text{km}\)

Jarak relatif

Jarak berdasarkan masa:

  • Berjalan kaki
  • Menunggang basikal
  • Menaiki bas

Jarak berdasarkan kos:

  • Berjalan kaki
  • Menunggang basikal
  • Menaiki bas

 

 

  • 30 minit
  • 20 minit
  • 6 minit

 

  • -
  • -
  • 40 sen
 
1.3  Menentukan Jarak Sebenar 
 

1.3.1  Mengukur jarak sebenar dengan menggunakan skala penyata.

 
 

Langkah 1 - tandakan X di rumah Emy dan X di sekolah.

 
Langkah 2 - lukis satu garisan lurus yang menyambungkan kedua-dua tanda X tersebut.
 
Langkah 3 - Letakkan pembaris pada garisan yang telah dilukis dan ukur jaraknya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak di antara kedua-dua tempat tersebut ialah \(4\) km
  • Skala peta ialah \(1\) cm mewakili \(1\) km
  • Jarak sebenar di antara rumah Emy dengan sekolah ialah \(4 \times 1\,\text{km} = \,4\,\text{km}\)
 
     
 

1.3.2  Mengukur jarak lurus menggunakan skala lurus.

 
 
Langkah 1 - Tandakan X pada simpang tiga Kampung Rakit dan simpang tiga Kampung Papan.
 
Langkah 2 - Letakkan kedua-dua hujung jangka tolok pada kedua-dua tanda X tersebut.
 
Langkah 3 - Pindahkan jangka tolok ke atas skala lurus peta dan lihat ukurannya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak di antara Kampung Rakit dengan Kampung Papan ialah \(4\) km.
  • Skala peta ialah  \(1\) mewakili \(2\) km.
  • Jarak sebenar di antara Kapung Rakit dengan Kampung Papan ialah  \(4 \times 2 \,\text{km}= 8\, \text{km}\).
 
     
 

1.3.3  Mengukur jarak melengkung menggunakan pecahan wakilan. 

 
 
Langkah 1 - Kenal pasti lokasi yang hendak diukur iaitu dari titik X ke titik Y.
 
Langkah 2 - 
  • Letakkan benang di titik X dan tandakan benang tersebut.
  • Letakkan benang mengikut lengkungan sungai dari titik X  ke titik Y.
  • Tandakan titik Y.
 
Langkah 3 - Rentangkan benang di atas pembaris dan ukur jaraknya.
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak dari titik X ke titik Y ialah \(5\) cm.
  • Skala peta ialah \(1: 100\, 000\), bermakna \(1\) cm mewakili \(1\) km.
  • Jarak sebenar Sungai Kilim dari titik X ke titik Y ialah \(5 \times 1 \,\text{km} = 5 \,\text{km}.\)
 
     
 
 
1.4  Mengukur Jarak Sebenar Berpandukan Skala pada Peta
 
1.  Jarak tempat-tempat di atas peta boleh ditukarkan kepada jarak sebenar di permukaan bumi dengan berpandukan skala pada peta.
 
2.  Dengan mengikuti langkah-langkah mengukur jarak yang telah dipelajari, dapatlah anda menukarkan jarak tersebut kepada jarak sebenar di permukaan bumi.
 
 
  Cara Pengiraan  
 
  • Jarak lurus di antara rumah Khairul dengan balai polis ialah 9 cm.
  • Skala: 1 cm mewakili 1 km
  • Jarak sebenar: Jarak sebenar di antara rumah Khairul dengan balai polis ialah 9 × 1 km = 9 km